28 Ekim 1923 gecesi Çankaya Köşkü’nde “Cumhuriyetin İlanı” için yapılan tarihi toplantıya Gazi’nin eşi Latife Hanım da katılmıştır. Latife Hanım son derece heyecanlıydı ve içi içine sığmıyordu. Çünkü akşam yemeğinin gündemini biliyordu. Gazi, niyetini eşine heyecan ve içtenlikle anlatmıştı. Latife Hanım bu sebeple birkaç kez mutfağa inmiş, yemekleri o akşam yaşanacak olayların şanına yakışır gibi olmasına özen göstermişti.
Gazi Mustafa Kemal Paşa, Nutuk’ta o geceyi şöyle anlatır:
“Yemek sırasında; ‘Yarın Cumhuriyet ilan edeceğiz’ dedim. Orada bulunan arkadaşlar, derhal düşünceme katıldılar. Yemeği bıraktık. O dakikadan itibaren, nasıl hareket edileceği konusunda kısa bir program yaparak arkadaşları görevlendirdim. Yaptığım programın ve verdiğim talimatın uygulanışını şöyle göreceksiniz.
Efendiler, görüyorsunuz ki, Cumhuriyetin ilanına karar verebilmek için Ankara’da bulunan bütün arkadaşlarımı davet ederek onlarla görüşüp tartışmaya asla lüzum görmedim. Çünkü onların da aslında ve tabii olarak benim gibi düşündüklerinden şüphe etmiyordum. Hâlbuki o sırada Ankara’da bulunmayan bazı kişiler, yetkileri olmadığı halde, kendilerine haber verilmeden, düşünce ve rızaları alınmadan Cumhuriyetin ilan edilmiş olmasını bize gücenme ve bizden ayrılma sebebi saydılar.”
Mustafa Kemal Paşa arkadaşlarına, yemekten sonra Anayasa’nın bazı maddelerinin üzerinde çalışacağı bildirmiş, İsmet Paşa’yı da yeni başbakan adayı olduğunu söyleyip, bu çalışmaya davet etmişti. İsmet Paşa da bu daveti zaten bekliyordu.
22 Ekim 2023
Ahmet Gürel
Atatürk Araştırmacısı
